Θάνατος, ένα μεγάλο άνοιγμα συνειδητότητας εν ζωή

Αφιερωμένο στον πατέρα μου

Τι είναι ο θάνατος; Πώς ορίζει ο κάθε άνθρωπος το θάνατο; Πώς νιώθετε όταν ακούτε για κάποιον που πεθαίνει; Πόσοι από εμάς πραγματικά έχουμε συνειδητοποιήσει τη φυσιολογική και αναπόφευκτη μας κατάληξη;

Τους τελευταίους μήνες μελετώ ένα βιβλίο που συνιστώ ανεπιφύλακτά σε όλους να διαβάσουν, «Το Θιβετανικό Βιβλίο για τη Ζωή και το Θάνατο» του Σόγκυαλ Ριποντσέ. Σε αυτό το άρθρο δεν θα πω κάτι που δεν έχει ξαναειπωθεί, αλλά σκέφτηκα ότι αν πω δυο λόγια, ίσως να εμπνευσθεί κανείς να ασχοληθεί με αυτό το θέμα και να διαλογισθεί πάνω σε αυτό.

Ο Θάνατος… Πόσο περιορισμένη είναι η αντίληψη μας γύρω από αυτό το θέμα. Ξέρουμε άραγε ότι σε άλλους πολιτισμούς (παλαιότερους και τωρινούς) υπάρχουν άνθρωποι που βοηθούν την ψυχή του ετοιμοθάνατου να αποχωρήσει; Οι πνευματικοί οδηγοί με τους δικούς τους τρόπους και τελετές συμβάλλουν στην ηρεμία του ετοιμοθάνατου και βοηθούν τον ίδιο και τους οικείους του για το γεγονός που θα ακολουθήσει.

Εμείς στη Δύση, και ειδικά οι άνθρωποι στα μεγάλα αστικά κέντρα, βλέπουμε το Θάνατο σα μολυσματική ασθένεια και τον αποφεύγουμε. Είναι έτσι όμως;

Να το δούμε αλλιώς;

Αντί μόνο να λυπόμαστε που αποχωρεί κάποιος, μπορούμε αφενός να τον τιμήσουμε για το πέρασμά του στη ζωή μας και να τον βοηθήσουμε να κάνει ειρήνη με τη ζωή που έζησε, όπως και αν ήταν αυτή. Οι πιο σημαντικές αλλαγές στη συνείδηση του ανθρώπου συμβαίνουν καθοδόν προς το τέλος της ζωής του. Εμείς από την πλευρά μας, μπορούμε να τιμούμε δηλαδή τον ετοιμοθάνατο ενόσω είναι ακόμα στη ζωή και όχι μόνο με την κηδεία του στο τέλος. Μπορούμε επίσης να συνειδητοποιήσουμε το υπέροχο δώρο που λέγεται ζωή και να ευχαριστήσουμε τον άνθρωπο για ό,τι είναι και ό,τι έκανε. Αυτό μας βοηθά και εμάς να νιώθουμε την παροδικότητα των πάντων και έτσι να είμαστε συνειδητοί με τους ανθρώπους μας όσο τους έχουμε ακόμα δίπλα μας.

Πόσες θαυμάσιες διαδικασίες μπαίνουν σε εφαρμογή μπροστά στην πληροφορία ενός θανάτου. Διαδικασίες ωρίμανσης και ανοίγματος συνειδητότητας, η συγχώρεση, η αξιολόγηση των σημαντικών πραγμάτων στη ζωή μας, η μεταμέλεια, το συνειδητό ζήσιμο της ζωής (με την αντίθετη έννοια του «απλά επιβιώνω στην κάθε μου μέρα»), αίρονται οι φόβοι που μας εμπόδιζαν να πραγματώσουμε τις επιθυμίες και τον σκοπό της ζωής μας και πόσα άλλα.

Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να τονίσω ότι ο ανθρώπινος πόνος που νιώθουμε όταν κάποιος δικός μας φεύγει από τη ζωή είναι ένα συναίσθημα απόλυτα φυσιολογικό, διότι είμαστε άνθρωποι και πονάμε, αυτό είναι μέρος του πλούτου  και του μεγαλείου να έχουμε καρδιά και να αγαπάμε. Θα ήθελα, επίσης, να εξηγήσω ότι οι ετοιμοθάνατοι χρειάζονται από εμάς να τους απελευθερώσουμε και να τους διαβεβαιώσουμε ότι μπορούν να αναπαυθούν «εν ειρήνη». Στο βιβλίο αυτό λέει ένα παράδειγμα που είναι άξιον μνείας: «όταν κάποιος πεθαίνει, αυτό είναι κάτι που δεν αντιστρέφεται, και μοιάζει για αυτόν (που πεθαίνει) σαν να είναι σε ένα πλοίο που είναι έτοιμο να σαλπάρει αλλά δεν μπορεί να φύγει, διότι οι συγγενείς του δεν τον αφήνουν με το θρήνο και την προσκόλληση τους» (σε ελεύθερη απόδοση το έγραψα). Επειδή η ψυχή του ανθρώπου που έφυγε περνά στάδια μέχρι να απελευθερωθεί τελείως από τη ζωή που έζησε, είναι καλό για το διάστημα που ορίζεται από τη θρησκεία που ακολουθεί ο καθένας, να εφαρμόζονται τα τελετουργικά που απαιτούνται- στο Χριστιανισμό δίνονται τα τρισάγια στις 40 μέρες, ενώ στο Θιβέτ είναι πολύ σημαντικές η τέταρτη και η έβδομη εβδομάδα από το θάνατο του ανθρώπου, για παράδειγμα. Αυτό δείχνει ότι οι ψυχές των ανθρώπων που φεύγουν, χρειάζονται τη δική μας συμβολή για να πορευθούν «εκεί που πρέπει να πάνε». Σίγουρα όμως χρειάζονται τη συγχώρεση και την ελευθερία από εμάς.

Δεν υπάρχει τίποτα πιο φυσιολογικό από το θάνατο. Δεν είναι το τέλος, αλλά το πέρασμα σε έναν άλλο κύκλο. Αυτό είναι παρήγορο για όλους μας. Σε βιβλία σχετικά με αυτό το θέμα, οι μελετητές και οι επιστήμονες αναφέρουν τόσα πολλά που μπορούν να βοηθήσουν τον καθένα μας να επανεξετάσει τη στάση του.

Κάθε μέρα βιώνουμε κύκλους που κλείνουν, μικρούς θανάτους: όταν αλλάζουμε σπίτι, όταν χάνουμε απροσδόκητα κάτι που αγαπούσαμε, όταν μας «αφήνουν», η εγκατάλειψη που βιώνουμε, το σπάσιμο δεσμών με ανθρώπους ή καταστάσεις. Έτσι ο άνθρωπος βιώνει στρες σχετικά με το θάνατο και δεν το ξέρει. Πόσοι αναφέρουν τη φοβία τους σχετικά με το αεροπλάνο, για παράδειγμα, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι εκφράζουν έμμεσα το φόβο του θανάτου; Νομίζω ότι κατανοώντας καλύτερα τη φύση του θανάτου, κατανοούμε καλύτερα τη φύση της ζωής αυτής.

Κάτι ακόμα που αξίζει να πούμε. Σε κάποιες περιπτώσεις, όταν κάποιος πεθαίνει, δεν θέλουμε να μπούμε στο δράμα που έχει όλη η κατάσταση αυτή. Διαφαίνεται μέσα μας μια ελαφρά όψη «αλαζονείας» και αποστροφής, ενώ υποσυνείδητα μπορεί και να περιθωριοποιούμε το άτομο αυτό από φόβο να μην έχουμε επαφή με αυτό το δυσάρεστο συναίσθημα. Δεν ξέρουμε όμως ότι το άτομο νιώθει περιθωριοποιημένος ήδη από τη στιγμή που έμαθε ότι πεθαίνει και με τη στάση μας εμείς επιβαρύνουμε την ψυχολογία του. Μήπως θα ήταν καλύτερα για όλους να βοηθήσουμε με την ευσπλαχνία της ψυχής μας τον άνθρωπο να αποδεχθεί την αποχώρηση του και να τον υμνήσουμε ενόσω είναι ακόμα στη ζωή; (όπως προανέφερα). Μέσα μας θα πρέπει να ευχαριστούμε τον ετοιμοθάνατο, διότι χάρη σε αυτόν-ήν μας δίνεται η ευκαιρία να αγγίξουμε ένα θέμα που μας είναι τόσο δυσάρεστο  να το γνωρίσουμε. Αντί να το αποφεύγουμε (ότι δεν θα συμβεί σε μας αυτό ή ότι είναι πολύ μακριά ακόμη και ότι εμείς είμαστε γεροί και δυνατοί τώρα), είναι πιο έντιμο να σταματήσουμε το στρουθοκαμηλισμό και να δεχθούμε ότι δεν υπάρχει τίποτα σε αυτό τον κόσμο που να έχουμε πιο κοινό μεταξύ μας όλοι οι άνθρωποι, και αυτό είναι ο θάνατος. Το πιο τελεσίδικο γεγονός στην ιστορία του ανθρώπινου είδους. Είναι το μόνο γεγονός που μας υπενθυμίζει ότι είμαστε όλοι ίδιοι, εδώ δεν υπάρχει καλύτερος ή χειρότερος. Είμαστε όλοι άνθρωποι που κάποια στιγμή θα αποχωρήσουνε προς έναν καινούργιο και άγνωστο προορισμό. Ο θάνατος είναι η καλύτερη έξοδος από τη διττότητα και τον εγωκεντρισμό του Εγώ. Καταπληκτική άσκηση ζωής για όλους μας.

Τέλος, θα ήθελα να εξηγήσω ότι ο θάνατος έχει σχέση με το συμβόλαιο της ζωής του καθενός μας. Το ότι φεύγει κάποιος μπορεί και να σημαίνει ότι το έργο της ζωής του τελείωσε και ήρθε η ώρα του να αποχωρήσει. Όχι δράμα απαραίτητα. Και να συμπληρώσω, ότι σύμφωνα με το βιβλίο, έχουμε το δικαίωμα ενός γαλήνιου θανάτου, που σημαίνει να πεθάνω με προετοιμασία του Νου, προετοιμασία της ψυχής μου, σε περιβάλλον που ευνοεί την επιφοίτηση που έρχεται στις στιγμές αυτές και με υποστήριξη στους ανθρώπους που μένουν πίσω.

Αλλάζοντας την οπτική μας γωνία για αυτό το θέμα (όπως και για κάθε τι άλλο), θα έχουμε μια ζωή πιο ποιοτική, πιο συνειδητή, πιο ήρεμη. Άλλωστε πιστεύω πως οτιδήποτε και αν φοβόμαστε είναι καλύτερα να γνωριστούμε μαζί του και να κοιταχτούμε στα μάτια, παρά να κάνουμε ότι δεν υπάρχει.

Κλείνοντας θα γράψω ένα απόσπασμα από το βιβλίο, κεφάλαιο «Βοηθώντας τους Πενθούντες» σελίδα 459, 460:

«Ας μην πεθάνουμε κι εμείς λοιπόν, μαζί με τους νεκρούς μας, ας προσπαθήσουμε να ζήσουμε όταν έχουν φύγει, με μεγαλύτερο ζήλο. Τουλάχιστον ας προσπαθήσουμε να εκπληρώσουμε τις επιθυμίες ή τις εφέσεις του νεκρού με κάποιο τρόπο. Για παράδειγμα, δίνοντας μερικά από τα υπάρχοντά του ως φιλανθρωπία ή ενισχύοντας στο όνομά του κάποιο σχέδιο που αυτός υποστήριζε.»

Στο βιβλίο (και δεν είναι το μόνο) δίνονται σημαντικές γνώσεις σχετικά με το θέμα του θανάτου και δεν το γράφω για διαφημιστικούς λόγους, αλλά γιατί θέλω να τιμήσω την πηγή όλης αυτής της γνώσης που πήρα. Ελπίζω να βοήθησα.